MÔN VĂN TÀI LIỆU BỒI DƯỠNG HSG DẠY VÀ HỌC NGHỊ LUẬN XÃ HỘI NGỮ VĂN LỚP 12 (KHỐI THCS THAM KHẢO) FILE WORD

Yopovn · 1/8/24

TÀI LIỆU BỒI DƯỠNG HSG DẠY VÀ HỌC NGHỊ LUẬN XÃ HỘI NGỮ VĂN LỚP 12 (KHỐI THCS THAM KHẢO) được soạn dưới dạng file word gồm 487 trang. Các bạn xem và tải dạy và học nghị luận văn học về ở dưới.

làm rõ cái đúng - sai, tốt - xấu, chân chính - lệch lạc, tích cực - tiêu cực..trên cơ sở đó đưa ra cách hiểu thấu đáo, sâu sắc về vấn đề, bày tỏ thái độ tán thành hay phản đối, đồng thời vận dụng linh hoạt vào đời sống.
Chương trình trước đây thường phân thành 3 kiếu:
Nghị luận về một tư tưởng đạo lí (lòng vị tha, đức tính trung thực,...)
Nghị luận về một hiện tượng đời sống (Việt Nam nói là làm, lai căng văn hóa,...)
Nghị luận về một vấn đề rút ra từ tác phẩm văn học (vấn đề rút ra có thể là tư tưởng đạo lí hoặc hiện tượng đời sống).
Như vậy, thực chất, có hai kiểu bài hạt nhân: tư tưởng đạo lí và hiện tượng đời sống.
Chương trình GDPT 2018 không khu biệt thành nghị luận xã hội và nghị luận văn học mà gọi chung là văn nghị luận. Quan sát kĩ, các yêu cầu được diễn đạt theo cách Viết bài văn nghị luận về... Do đó, có thể nhận diện nghị luận xã hội theo đối tượng bình luận. Mặt khác, ranh giới phân chia giữa tư tưởng đạo lí và hiện tượng đời sống cũng mờ. Tuy nhiên, trong quá trình dạy - học, vẫn nên tách hai kiểu bài và các dạng trong từng kiểu để có trang bị (phương pháp, kĩ năng, kiến thức) tương ứng, nhằm tạo lập một bài luận đạt hiệu quả tối ưu. Dưới đây chúng tôi rà soát các yêu cầu cần đạt liên quan tới năng lực viết nghị luận xã hội để có cái nhìn bao quát:

14

DẠY VÀ HỌC NGHỊ LUẬN XÃ HỘI

Bảng 1. Yêu cẩu cần đạt (Chương trình GDPT 2018)
gắn vối năng lực viết nghị luận xã hội

Lớp	Nội dung
6	Bước đầu biết viết bài văn trình bày ý kiến về một hiện tượng mà mình quan tâm: nêu được vấn đề và suy nghĩ của người viết, đưa ra được lí lẽ và bằng chứng để làm sáng tỏ cho ý kiến của mình.
Ví dụ: - Nêu suy nghĩ về hiện tượng ô nhiễm môi trường được đề cập trong "Chuyện con mèo dợy con hải âu bay" (Luis SéPulveda) - Trình bày ý kiến về hiện tượng bợo lực học đường.
7	Bước đầu biết viết bài văn nghị luận về một vấn đề trong đời sống: trình bày rõ vấn để và ý kiến (tán thành hay phản đối) của người viết; đưa ra được lí lẽ rõ ràng và bằng chứng đa dạng.
Ví dụ: Thể hiện ý kiến của bản thân (tán thành hay phản đối) về việc cha mẹ thường xuyên so sánh con mình với "con nhà người ta".
8	Viết được văn bản nghị luận về một vấn đề của đời sống, trình bày rõ vấn đề và ý kiến (đóng tình hay phản đổi) của người viết về vấn đề đó; nêu được lí lẽ và bằng chứng thuyết phục.
Ví dụ: - Viết về "Việc giữ gìn bản sắc van hóa dân tộc." - Bàn về thói xấu của con người hiện đại: bắt nạt trên mạng (cyberbullying)
9	Viết được một bài văn nghị luận vé một vấn đề cần giải quyết; trình bày được giải pháp khả thi và có sức thuyết phục.
Ví dụ: Giải pháp cho vấn đề: một bộ phận học sinh bị ám ảnh bởi áp lực đồng trang lứa (peer pressure)
10	Viết được một văn bản nghị luận về một vấn để xã hội; trình bày rõ quan điểm và hệ thống các luận điểm; có cấu trúc chặt chẽ; sử dụng các bằng chứng thuyết phục: chính xác, tin cậy, thích hợp, đầy đủ. Viết được một bài luận thuyết phục người khác từ bỏ một thói quen hay một quan niệm. Viết được một bài luận về bản thân.
Ví dụ: - Bàn về "Sống tôi giản". Thuyết phục người trẻ từ bỏ quan niệm "Học chỉ để thi". Viết bài luận về bản thân để ứng tuyển vào câu lạc bộ nhiếp ảnh.
11	Viết được văn bản nghị luận về một vấn đề xã hội, trình bày rõ quan điểm và hệ thống các luận điểm; cấu trúc chặt chẽ, có mở đầu và kết thúc gây ấn tượng; sử dụng các lí lẽ và bằng chứng thuyết phục: chính xác, tin cậy, thích hợp, đầy đủ.

Phẩn I. Tư DUY, KỸ NĂNG NÉN TẢNG

15

Lớp	Nội dung
	Ví dụ: - Phải cháng du học là con đường tối ưu để trở thành công dân toàn câu? - Viết bài luận về "Lối sống xanh".
12	Viết được một bài phát biểu trong lễ phát động một phong trào hoặc một hoạt động xá hội; trình bày rõ hệ thống các luận điểm; có cấu trúc chặt chẽ, có mở đầu và kết thúc gây ấn tượng; sử dụng các lí lẽ và bằng chứng thuyết phục: chính xác, tin cậy, thích hợp, đầy đủ; biết đặt ra các ý kiến phản bác để trao đổi, tranh luận lại; sử dụng các yếu tố thuyết minh và biểu cảm. Viết được văn bản nghị luận về một vấn để có liên quan đến tuổi trẻ.
Ví dụ: - Bài phát biểu trong lễ phát động phong trào "Về nguồn" của thanh niên. - Tuổi trẻ và khủng hoảng bản sắc.

Như vậy, yêu cầu cần đạt qua các cấp lớp được tổ chức theo tiến trình đi lên, hướng tới những năng lực, phẩm chất cốt lõi cho thế hệ trẻ trong thời đại ngày nay. Càng lên cao, học sinh càng cần bộc lộ chính kiến, khả năng giải quyết vấn đề trong thực tiễn, tự soi chiếu bản thân trong mối quan hệ với cộng đồng.
Điểm chung của chương trinh mới là tạo lập một bài nghị luận hoàn chỉnh. Vì vậy, các gợi mở về tư duy, phương pháp, kĩ năng của sách sẽ tập trung chủ đạo vào viết bài nghị luận xã hội.
II. CÁC Kĩ NĂNG CHUNG
Dù các dạng đề có đa dạng tới đâu, một bài nghị luận xã hội thường xoay quanh các bước nghị luận:
Giới thiệu vấn đề
Giải quyết vấn đề
Giải thích vấn đề
Bàn/ bình luận
Bàn về các phương diện chính của vấn đề nghị luận.
Mở rộng để làm tròn vẹn, sâu sắc vấn đề nghị luận.
Liên hệ bản thân, rút ra bài học nhận thức và hành động

16

DẠY VÀ HỌC NGHỊ LUẬN XÃ HỘI

- Kết thúc vấn đề: Đánh giá lại vấn đề nghị luận.
Toàn bộ các kĩ năng sẽ được định hình theo 4 bước nghị luận: giới thiệu vấn đề (mở bài); giải thích vấn đề; bàn luận; liên hệ bản thân và rút ra bài học; kết thúc vấn đề (kết bài). Phần trọng tâm - bàn luận phức tạp hơn, có tính phân loại theo tư tưởng đạo lí và hiện tượng đời sống nên sẽ được trình bày riêng. Phần kết thúc vấn đề tương đối đơn giản, thường mở theo lối đầu cuối tương ứng và có sự phát triển (trong quan hệ với phần giới thiệu vấn đề nghị luận) hoặc có thể đa dạng phóng khoáng (như các đoạn/ bài tham khảo được đưa vào sách). Phần dưới đây chỉ tập trung vào 3 kĩ năng: giới thiệu vấn đề nghị luận, giải thích liên hệ bản thân và nêu bài học.
Kĩ năng giải thích
Vai trò và yêu cầu của giải thích
Giải thích là khâu then chốt, bởi nếu giải thích chệch bản chất thì mọi bàn luận đều trở nên vô nghĩa. Vì vậy yêu cầu đặt ra là cần giải thích trúng chứ không phải chỉ đúng. Đúng bao hàm trúng, còn trúng có nghĩa là đi vào trọng tâm, lõi cốt.
Cách giải thích
Vấn đề nghị luận thường được thể hiện bằng chất liệu phố biến: ngôn ngữ (ngữ liệu). Một ngữ liệu có thế tồn tại dạng: khái niệm, ý kiến, đoạn trích với các biến thế khác nhau. Tất cả hội qui ở hai kĩ năng mấu chốt: giải nghĩa từ và giải nghĩa ý kiến.
Cách giải thích từ
Nhắc đến giải nghĩa từ, có lẽ ta đều nghĩ tới việc tra từ điến. Đây là thao tác mặc định đối với việc hiểu ngôn ngữ. Tuy nhiên khi vào phòng thi, không có một cuốn từ điến đế tra, lại chưa từng quan tâm tra nghĩa của từ đang làm. Vậy lúc đó, ta buộc phải giải thích đúng bản chất của từ bằng ngôn ngữ của bán thân, nên đặt từ vào một số tinh huống quen thuộc trong đời sống mà bạn đã từng trải nghiệm hoặc đặt nó trong một

Phần I. Tư DUY, KỸ NĂNG NỂN TẢNG

17

vài cách diễn đạt thông thường. Mặt khác, phạm vi nội hàm của từ ngữ còn phụ thuộc vào ngữ cảnh.
Đối với các từ/ ngữ quan trọng (quyết định đến nội dung của ý kiến), nên tập trung giải thích thật kĩ, có thế định hình theo hai bước sau:
Bước 1: Giải nghĩa nội hàm (chỉ ra nét nghĩa trong từ điển, bán chất cốt lõi của khái niệm, giúp nhận dạng đối tượng, khu biệt được khái niệm này với khái niệm khác)
Bước 2: Nêu các phương diện/ khía cạnh/ hình thái. Việc chú tâm tới các phương diện/ khía cạnh/ hình thái ngay từ phần giải thích sẽ giúp người viết đa dạng hóa tư duy dẫn chứng về sau, để hệ thống dẫn chứng bao chứa được các bề diện của vấn đề nghị luận, cũng giúp cho cách viết phong phú, nhiều màu hơn. Tất nhiên, tư duy biểu hiện có thể được rút ra trong quá trình đưa ra lí lẽ và trình bày dẫn chứng. Nhưng có một số trường hợp, việc chia biếu hiện còn ảnh hưởng trực tiếp tới việc xác lập hệ thống luận điểm; và để chủ động trong triển khai, người viết nên hình dung rõ nét những biểu hiện đa chiều ngay từ ban đầu.
Mặt khác, giải nghĩa là làm rõ, nên cách diễn đạt cần tối giản, trong sáng, ít màu sắc cảm tính, chủ quan mà thiên về lí tính, khách quan đế khái niệm trong suốt, phần trình bày có cơ sở khoa học, tính thuyết phục cao.
Cách giải thích ý kiến
Một ý kiến được tạo nên bởi các từ ngữ. Việc giải nghĩa ý kiến bởi vậy cần đi từ các từ ngữ quan trọng đến chốt ý nghĩa khái quát.
Ó bước thứ hai - chốt ý nghĩa khái quát cần lưu tâm ý nghĩa gốc lõi (trực tiếp) và ý nghĩa gợi ra (gián tiếp). Có một sai lầm thường gặp là: chốt không chuẩn vào gốc rễ vấn đề mà thường qui về những thứ gợi ra khiến toàn bộ quá trình bình luận đúng mà không trúng, chênh vênh, lòng vòng bên ngoài. Vậy muốn xác định trúng cần căn cứ vào đâu? Mấu chốt nằm ở cấu trúc ngữ pháp của ý kiến. Ví dụ: “Không có lao động, mọi cuộc sống đều trở nên mục ruỗng. Nhưng khi lao động không hồn, cuộc sống ngột ngạt và chết”, học sinh thường rút ra: ý kiến bàn về giá trị của

18

DẠY VÀ HỌC NGHỊ LUẬN XÃ HỘI

lao động và lao động có hồn. Trong khi, có thể mô hình hóa cấu trúc nhận định như sau: Không có A, cuộc song trở nên X. Nhưng khi B, cuộc sống trở nên y (x, y đều mang tính tiêu cực). Theo đó, nội dung khái quát của ý kiến phải là: tác hại của thiếu vắng lao động và nhất là lao động không hồn, từ đây lay thức con người khởi lối sống lười biếng hay cam chịu khuôn ép, đồng thời khắc sâu giá trị của lao động, mà đặc biệt là lao động có hồn.
Bên cạnh đó, để tránh vụn, loãng, đôi khi không nên giải thích lần lượt theo chiều tuyến tính của ý kiến mà nên tập trung thành 2-3 điểm nhấn từ khóa và tư duy theo các cặp phạm trù. Nếu đề cho bối cảnh, nên khai thác triệt đế thông tin. Cũng cần lưu tâm khía cạnh nghịch lí, tính đối thoại của ý kiến với những thói quen, thực tiễn, tư duy thông thường của mọi xã hội và đặc biệt là xã hội đương đại, đế nhấn nhá láy xoáy tạo độ sắc nét, khắc sâu giá trị khai vỡ tư tưởng của ý kiến. Việc ý thức về cặp phạm trù, nghịch lí và khả năng phát hiện, đối thoại của ý kiến cũng tạo nên liên kết bề sâu cho phần giải thích các từ khóa.
Vận dụng: Giải thích quan niệm: “Chúng ta có thể trở nên hùng mạnh nhờ kiến thức, nhưng chúng ta đạt đến sự trọn vẹn nhờ lòng cảm thông”
Phân tích: Các cặp từ cần giải nghĩa: “hùng mạnh” - “trọn vẹn”; “kiến thức” - “lòng cảm thông”; cấu trúc của ý kiến A nhưng B (B là trọng tâm)

Phác thảo giải thích

Giải nghĩa các từ khóa
“kiến thức”: hiểu biết về thế giới, thiên về lí tính, thường gắn liền với nội tại.
“lòng cảm thông”: sự thấu tỏ, biết đặt mình vào hoàn cảnh của người khác, thiên về cảm tính, sự kết nối với tha nhân/ cộng đồng.
“hùng mạnh”: vị thế, sức mạnh lớn lao, vĩ đại, giúp phân định quyền uy của người này/ cộng đồng này với người/ cộng đồng khác;

Phần I. Tư DUY, KỸ NĂNG NÉN TẢNG

19

có đủ tầm để ngưỡng vọng, chiêm bái.
“trọn vẹn”: đầy đủ, bao quát, bao hàm, đa dạng, đa trị đạt tới cảnh giới cao nhất, sự hoàn hảo.
Chốt bản chất vấn đề
(Gốc lõi, trực tiếp): vai trò của lòng cảm thông (làm đầy, hoàn thiện) trên nền giá trị của tri thức (tạo vị thế, sức mạnh).
(Gợi ra, gián tiếp): đề cao lối sống biết thấu hiểu, chia sẻ bên cạnh việc không ngừng trau dồi tri thức để phát triển bản thân một cách toàn diện.
Khía cạnh nghịch 117 đối thoại/ khai vỡ: cá nhân và cộng đồng (đặc biệt đặt trong bối cảnh xã hội hiện đại - khi chỉ số tăng trưởng trở thành thang đo) thường khao khát, đề cao địa vị tầm vóc và tri thức; mơ hồ về sự trọn vẹn và không chăm chú ở “lòng cảm thông”.

Đoạn tham khảo
Phàm là người, nhất là sống giữa thời đại mà chỉ số tăng trưởng kinh tế, số tiền trong tài khoản ngân hàng trở thành thang đo phổ biến, ta khao khát “hùng mạnh”, có vị thế, sức mạnh lớn lao, vĩ đại, giúp phân định quyền uy của người này/ cộng đồng này với người/ cộng đồng khác; có đủ tầm để ngưỡng vọng, chiêm bái. Và để “hùng mạnh”, không phương tiện nào có thể so sánh được với “kiến thức” - những hiểu biết, chiêm nghiệm được đúc rút qua thời gian dài, thiên về lí tính, thường gắn liền với nội tại. Song, chỉ có “hùng mạnh” thôi là chưa đủ, ta hay nhầm lẫn sự “hùng mạnh” ấy với “trọn vẹn” - đủ đầy, hoàn mỹ, một tổng hòa cân đối giữa vật chất và tinh thần, lý trí lẫn cảm xúc, cái tôi lẫn cái khác tôi. Sự “trọn vẹn” là một nấc thang cao hơn nữa, mà muốn vươn chạm đến thì tất yếu yêu cầu thêm một thành tố quan trọng, đó là “lòng cảm thông” hay bao dung, thấu hiểu, thấu cảm cho những nan đề tinh thần của tha nhân và chính mình. Lấy con đường đạt đến sức mạnh, vị thế cá nhân là khởi điểm, Tagore hướng con người vươn chạm một trạng thái tồn tại tốt đẹp