Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi địa lí thpt: TÀI LIỆU 3 KĨ NĂNG HỌC ĐỊA LÍ, ÔN THI TỐT NGHIỆP MÔN ĐỊA THPT ( BIỂU, BẢNG, ÁT LÁT) MỚI NHẤT

Yopovn · 28/11/23

Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi địa lí thpt: TÀI LIỆU 3 KĨ NĂNG HỌC ĐỊA LÍ, ÔN THI TỐT NGHIỆP MÔN ĐỊA THPT ( BIỂU, BẢNG, ÁT LÁT) MỚI NHẤT được soạn dưới dạng file word gồm 138 trang. Các bạn xem và tải về ở dưới.

PHẦN 1: LÍ THUYẾT KĨ NĂNG ĐỊA LÍ .

1) KĨ NĂNG BIỂU ĐỒ.

Những dạng biểu đồ sau thường hay xuất hiện nhất trong đề thi THPT Quốc gia

- Biểu đồ tròn.

- Biểu đồ miền.

- Biểu đồ đường (thể hiện tốc độ tăng trưởng).

- Biểu đồ cột (đơn, gộp, chồng).

- Biểu đồ kết hợp (cột – đường).

* CÁCH NHẬN DẠNG CÁC LOẠI BIỂU ĐỒ.

LOẠI BIỂU ĐỒ	PHÂN LOẠI	NHẬN BIẾT
Biểu đồ tròn (100 %)	Biểu đồ 1 hình tròn	Chỉ có 1 năm hoặc 1 địa điểm.	* Lời dẫn: - Cơ cấu; - Tỉ trọng; - Tỉ lệ... - Quy mô và cơ cấu (Biểu đồ bk khác nhau). - Cơ cấu; thay đổi cơ cấu; chuyển dịch cơ cấu.
Biểu đồ 2, 3 hình tròn có bán kính bằng nhau.	- Bảng số liệu tương đối (%) - Từ 2, 3 năm hoặc địa điểm.
Biểu đồ 2, 3 hình tròn có bán kính khác nhau.	- Bảng số liệu tuyệt đối hoặc chưa qua xử lí. - Từ 2, 3 năm hoặc địa điểm.
Biểu đồ miền (100%)	- Thay đổi cơ cấu. - Chuyển dịch cơ cấu.... - Bảng số liệu theo chuỗi thời gian từ 4 năm trở lên.
Biểu đồ đường	+ Biểu đồ đường vẽ theo giá trị tuyệt đối.	* Lời dẫn: - Gia tăng. - Biến động. - Phát triển. - Bảng số liệu 4 năm trở lên.
+ Biểu đồ đường vẽ theo giá trị tương đối. ( Coi năm đầu tiên 100%)	* Lời dẫn: - Tốc độ gia tăng. - Tốc độ tăng trưởng. - Tốc độ phát triển. - Bảng số liệu 4 năm trở lên.
Biểu đồ cột	Cột đơn	Thể hiện một đối tượng trong nhiều năm hoặc nhiều đối tượng trong 1 năm.	* Lời dẫn: - Tình hình phát triển. - Giá trị. - Số lượng. - Sản lượng. - Số dân... - Qui mô; so sánh... - Đơn vị có dấu: “ /” (tạ/ha; kg/ người; người/ km2...)
Cột kép	- Bảng số liệu có thường có ít năm; đôi khi đối tượng phân theo lãnh thổ (vùng), địa phương) hoặc sản phẩm… - Bảng số liệu thường có 2 đến 3 đối tượng cùng đơn vị, đôi khi có đơn vị khác nhau.
Cột chồng	Thể hiện 2,3 đối tượng trong nhiều năm; - Bảng số liệu có dạng tổng số - Bảng số liệu có thường có nhiều năm
Biểu đồ kết hợp	Cột đơn – đường	* Lời dẫn: - Thể hiện tương quan độ lớn và động thái phát triển. - Giá trị”, “tình hình”; “sản lượng”, “diện tích”, - Bảng số liệu có thời gian từ 4 năm trở lên; - Bảng số liệu thường có 2 đối tượng với đơn vị khác nhau (1 cột – 1 đường); Một số trường hợp có thể có 2 đối tượng có cùng đơn vị và 1 đối tượng có đơn vị khác (2 cột – 1 đường)…; - - Các đối tượng thường có mối quan hệ với nhau (có dạng tổng – cột chồng – đường)
Cột kép – đường.
Cột chồng – đường

* CÁC DẠNG BÀI TẬP VỀ BIỂU ĐỒ.

+ DẠNG 1: CHO BIỂU ĐỒ RÚT RA NHẬN XÉT SỐ LIỆU TỪ BIỂU ĐỒ.

(MỨC ĐỘ THÔNG HIỂU)

Yêu cầu: → + Dựa vào số liệu trong biểu đồ.

+ Dựa vào đơn vị.

+ Đọc kĩ yêu cầu đề (lời dẫn: Khẳng định hay Phủ định)

(Giống câu hỏi nhận xét bảng số liệu)

+ DẠNG 2: GỌI TÊN BIỂU ĐỒ (thể hiện nội dung biểu đồ).

(MỨC ĐỘ VẬN DỤNG CAO)

Yêu cầu: → + Dựa vào biểu đồ.

+ Dựa vào đơn vị.

+ Dựa vào chú giải.

+ Dựa vào yêu cầu đề, lời dẫn mở để chọn loại biểu đồ thích hợp nhất:

a) Chọn dạng biểu đồ tròn khi:

- Trong lời dẫn có từ “quy mô và cơ cấu”, đôi khi là “tỉ trọng”…

- Bảng số liệu có thời gian từ 1 đến 3 năm; cấu trúc bảng số liệu dạng tổng số.

- Nếu biểu đồ tròn bán kính khác nhau: chọn “quy mô và cơ cấu”,

- Nếu biểu đồ tròn bán kính bằng nhau: chọn “cơ cấu”, “tỉ trọng”…

b) Chọn dạng biểu đồ miền khi:

- Trong lời dẫn có từ “cơ cấu”, “chuyển dịch cơ cấu”, “thay đổi cơ cấu”…

- Bảng số liệu có thời gian từ 4 năm trở lên; cấu trúc bảng số liệu dạng tổng số.

c) Chọn dạng biểu đồ đường khi:

- Trong lời dẫn có từ “tốc độ tăng trưởng”, “phát triển”, “tăng trưởng”…

- Bảng số liệu có thời gian từ 4 năm trở lên;

- Bảng số liệu thường có nhiều đối tượng với đơn vị có thể khác nhau.

- Lưu ý: biểu đồ đường nhưng đơn vị phải %.

d) Chọn dạng biểu đồ kết hợp khi:

- Trong lời dẫn có từ “tình hình phát triển”, “tình hình sản xuất”; “số lượng”, “sản lượng”, “diện tích”, A và B....

- Bảng số liệu có thời gian từ 4 năm trở lên;

- Bảng số liệu thường có 2 đối tượng với đơn vị khác nhau (1 cột – 1 đường); Một số trường hợp có thể có 2 đối tượng có cùng đơn vị và 1 đối tượng có đơn vị khác (2 cột – 1đường)…; Các đối tượng thường có mối quan hệ với nhau.

- Yêu cầu: Dựa vào đơn vị và kí hiệu biểu đồ để gọi tên:

+ Sản lượng: (Tấn – nghìn tấn, triệu tấn; tỉ KWh – điện….)

+ Giá trị: (USD - Tỉ USD, nghìn USD; VNĐ - nghìn đồng….

+ Diện tích: (ha – nghìn ha, triệu ha….)

+ Dân số: (người – nghìn người, triệu người….)

e) Chọn dạng biểu đồ cột (gộp, chồng) khi:

Thể hiện: Quy mô.

+ Chọn dạng biểu đồ cột đơn khi: Từ khóa chỉ số lượng cụ thể, được đo bằng đơn vị thực: giá trị, qui mô, Diện tích, sản lượng, năng suất, dân số, mật độ dân số, bình quân lương thự, bình quân GDP, thu nhập bình quân....

+ Chọn dạng biểu đồ cột gộp khi:

- Trong lời dẫn có từ “so sánh”, “ tình hình” “số lượng”, “sản lượng”, “diện tích”, …

- Bảng số liệu có thường có ít năm; đôi khi đối tượng phân theo lãnh thổ (vùng), địa phương) hoặc sản phẩm…

- Bảng số liệu thường có 2 đến 3 đối tượng cùng đơn vị, đôi khi có đơn vị khác nhau.

+ Chọn dạng biểu đồ cột chồng khi:

- Bảng số liệu có dạng tổng: (Thể hiện 2 hoặc nhiều thành phần trong 1 tổng qui mô)

Tổng dân số ( thành thị+ nông thôn; dân số nam + nữ);

Diện tích cây công nghiệp (cây hàng năm + lâu năm);

Diện tích lúa (đông xuân + hè thu + mùa…)

Sản lượng thủy sản (nuôi trồng + khai thác)……………v.v…

- Bảng số liệu có thường có nhiều năm.

- Các đối tượng có cùng một đơn vị.

- Yêu cầu: Dựa vào đơn vị và kí hiệu biểu đồ để gọi tên: như biểu đồ kết hợp.

2) KĨ NĂNG BẢNG SỐ LIỆU.

* DẠNG 1: CHO BẢNG SỐ LIỆU RÚT RA NHẬN XÉT.

( MỨC ĐỘ THÔNG HIỂU VÀ VẬN DUNG).

+ TH1: THÔNG HIỂU: chỉ nhận xét các số liệu trong bảng số liệu.

Yêu cầu: + Đọc kĩ yêu cầu đề: khẳng định hay phủ định.

+ Dựa vào số liệu; đơn vị.

+ Một số phép tính đơn giản: (phép trừ - tăng; giảm nhiều hay ít; phép chia - gấp lần nếu tăng, giảm nhanh, chậm…)

+ TH2: VẬN DỤNG: Cần tính toán, xử lí bảng số liệu rồi rút ra nhận xét:

Yêu cầu: + Đọc kĩ yêu cầu đề: khẳng định hay phủ định về……

+ Một số phép tính thường gặp:

- Công thức tính %:

+ Tính cơ cấu; tỉ trọng; tỉ lệ:

Giá trị A Từng phần

% A = ----------------------- (đơn vị: %) hoặc --------------- * 100

Tổng giá trị các TP Tổng thể

+ Tính tốc độ tăng trưởng:

Coi năm đầu tiên (năm gốc) = 100%

Lần lượt lấy giá trị (số liệu tuyệt đối) của các năm sau * 100 = % của các năm sau

giá trị (số liệu tuyệt đối) của năm đầu tiên (năm gốc)

+ Tính tốc độ tăng trưởng trung bình/ năm (ít gặp)

Giá trị năm sau – giá trị năm đầu * 100

Giá trị năm

---------------------------------------------------------------

Khoảng cách năm.

- Công thức thường gặp khác:

Chỉ tiêu	Đơn vị	Công thức
Diện tích (cây trồng)	ha (nghìn ha; triệu ha);	Sản lượng Diện tích = Năng suất.
Năng suất (cây trồng)	kg/ha hay tạ/ha hoặc tấn/ha	Sản lượng Năng suất = Diện tích
Sản lượng (Cây trồng)	tấn hoặc nghìn tấn hoặc triệu tấn	Sản lượng = Năng suất x Diện tích
Bình quân thu nhập đầu người.	Nghìn đồng/người hoặc U SD/người.	Tổng thu nhập BQ thu nhập = Số dân
Bình quân sản lượng lương thực (lúa) theo đầu người	kg/người	Sản lượng lương thực BQ sản lượng = Số dân
Bình quân đất nông nghiệp trên đầu người	ha/ người	Diện tích đất NN BQ đất NN = Số dân
Bình quân đất trên đầu người	m2/ người	Diện tích đất BQ đất = Số dân
Tổng kim ngạch XNK	USD/ nghìn USD/ tỉ USD; triệu đồng.	Giá trị XK + giá trị NK
Cán cân XNK	USD/ nghìn USD/ tỉ USD; triệu đồng.	Giá trị XK - giá trị NK XK :giá trị xuất khẩu NK : giá trị nhập khẩu
Tính giá trị XK (hoặc NK)	USD/ nghìn USD/ tỉ USD; triệu đồng.	XK + NK = Tổng giá trị XNK. + XK – NK = Cán cân XNK 2 XK = Tổng giá trị XNK + Cán cân XNK " XK = Tổng giá trị XNK + Cán cân XNK 2 " NK = Tổng XNK – XK.